Wat zijn endocannabinoïden?

Endocannabinoïden zijn signalerende moleculen. Het lichaam maakt ze zelf aan en ze reguleren het endocannabinoïdesysteem (ECS). "Endo", afgeleid van het oude Griekse "ἔνδον" (éndon), betekent "binnen". "Cannabinoïde" verwijst naar moleculen die in staat zijn zich te binden aan cannabinoïdereceptoren.

Je vindt cannabinoïden ook in de natuur. Fytocannabinoïden, zoals THC en CBD, vind je in wiet en andere kruiden. De moleculaire structuur hiervan komt overeen met onze eigen endocannabinoïden. Daarom kunnen ze ook aan cannabinoïdereceptoren binden en/of beïnvloeden.

Onderzoekers hebben tot dusver twee belangrijke endocannabinoïden geïdentificeerd:

• Anandamide (AEA)
• 2-arachidonoylglycerol (2-AG)

Via hun inwerking op cannabinoïdereceptoren, beïnvloeden deze moleculen diverse processen. Denk aan de stemming, slaap, eetlust, het geheugen en leervermogen. Elke cannabinoïde stimuleert het ECS echter in wisselende mate^[1].

Onderzoek toont aan dat AEA een agonist is met een lage werkzaamheid wat betreft de CB1- en de CB2-receptor. Dit betekent dat de molecule op deze receptor-locaties slechts een gedeeltelijke reactie opwekt. Uit andere onderzoeken blijkt echter dat 2-AG een volledige agonist is van zowel de CB1- als de CB2-receptor. De endocannabinoïde verbindt zich dus zeer effectief aan beide locaties en bevordert de activatie van deze receptoren.

Zowel AEA als 2-AG zijn retrograde signalerende boodschappers^[2]. Transmissie binnen het zenuwstelsel vindt meestal plaats via een presynaptische neuron naar een postsynaptische, maar deze endocannabinoïden doen het tegenovergestelde. 

Wanneer endocannabinoïden gesynthetiseerd worden in postsynaptische neuronen, worden ze afgegeven in de synaptische spleet. Ze binden zich daarbij aan doelwitplaatsen op het presynaptische neuron. Hierbij hebben ze effect door de afgifte van andere neurotransmitters af te remmen.

Dit "achterwaartse" werkingsmechanisme ondersteunt het homeostatische effect van endocannabinoïden. Hiermee bedoelen we dat ze het vermogen hebben om het lichaam te helpen een fysiologisch evenwicht te behouden. Detecteert de postsynaptische cel een fluctuatie in de homeostase, in de vorm van een blokkade van bepaalde neurotransmitters? Dan zijn endocannabinoïden inzetbaar om overmatige afgifte te remmen en evenwicht af te dwingen.

Beide cannabinoïden werken ook in op locaties buiten het ECS. AEA verbindt zich bijvoorbeeld tevens aan TRPV1-receptoren^[3]. Deze receptoren zijn betrokken bij pijn en ontstekingen. 

2-AG speelt een belangrijke rol in de hersenen, lever en longen. Het is daar namelijk een belangrijke bron van arachidonzuur. Dit is nodig bij de synthese van prostaglandine. Deze stoffen spelen een belangrijke rol bij ontstekingen, de doorbloeding en bloedstolling.

Hoe ontstaan endocannabinoïden?

De synthese van endocannabinoïden vindt op basis van behoefte plaats in de membranen van postsynaptische neuronen. Hierdoor onderscheiden ze zich van andere neurotransmitters, zoals serotonine, die in synaptische blaasjes blijven totdat ze echt nodig zijn.

Zowel AEA als 2-AG zijn afgeleid van op vet gebaseerde moleculen. AEA stamt af van de voorloper N-arachidonoyl-fosfatidyl-ethanol; 2-AG is afkomstig van 2-arachidonoyl bevattende fosfolipiden (PIP).

Nadat ze zich aan geschikte receptor-locaties hebben verbonden, worden beide endocannabinoïden snel afgebroken door bepaalde enzymen. Het enzym vetzuuramidehydrolase (FAAH) breekt AEA af. Het ontstekingsenzym COX-2 kan anandamide echter ook afbreken via oxidatie. 

De werking van 2-AG komt tot een einde door middel van drie verschillende enzymen: MGL, α/β-domeinhydrolasen en COX-2.

Conclusie

Endocannabinoïden hebben een belangrijke functie binnen het ECS en het menselijk lichaam in het algemeen. Dankzij hun vermogen om de synaptische spleet te doorkruisen, zijn ze in staat de afgifte van neurotransmitters te beïnvloeden en homeostase te behouden. Deze moleculen zijn nauw betrokken bij veel belangrijke fysiologische processen, van de eetlust en stemming tot de slaap. Onderzoek onthult daarbij steeds meer over hun uitgebreide rol in de menselijke fysiologie.